در حال حاضر، حدودا ۱۲ هزار نفر در اکوسیستم استارتاپی ایران فعالیت می‌کنند. اگر شما هم جزو این عده هستید، باید درباره تاریخچه، وضعیت فعلی و آینده این اکوسیستم بدانید. شغل رضا غیابی پیوند دادن اجزای این اکوسیستم است؛ بنابراین درباره تاریخچه استارتاپ های ایرانی گفتنی‌های زیادی دارد.
در آیین افتتاح هفته استارتاپی ایران (۱۳۹۷)، رضا غیابی به طور مفصل درباره تاریخچه استارتاپ های ایرانی حرف زد. او در این سخنرانی آمار دقیقی درباره اولین استارتاپ‌ها و اولین سرمایه‌گذار‌ها ارائه کرد. در انتهای سخنرانی نیز در مورد عملکرد درست در اکوسیستم فعلی سخن گفت. در این مطلب چکیده‌ای از گفته‌های او در این سخنرانی را مطالعه خواهید کرد. برای دیدن نسخه تصویری سخنرانی نیز می‌توانید به ادامه مطلب مراجعه کنید.
واژه استارتاپ برای اولین بار در ایران!
از سال ۱۳۸۴، شکل‌گیری اکوسیستم استارتاپی در ایران شروع شد. در آن زمان کلمه استارتاپ به تازگی بین مردم زمزمه میشد؛ اما فقط چهار الی پج نفر به طور جدی با آن سر و کار داشتند. خود رضا غیابی اولین کسی بود که این کلمه را در ویکی پدیای فارسی با عنوان «نوپا» ترجمه کرد. جالب است بدانید که این ترجمه تا به امروز، دست نخورده در سایت ویکی پدیا باقی مانده است!
نقش «بخش خصوصی» و «بخش حاکمیت» در تاریخچه استارتاپ های ایرانی
بخش خصوصی، اولین قدم‌ها را در مسیر شکل‌گیری استارتاپ‌ها برداشت. بخش حاکمیت یا همان دولت، هفت الی هشت سال بعد از بخش خصوصی وارد عمل شد. هر دوی این بخش‌ها با قدم‌های بسیار کوچکی شروع کردند؛ اما همان قدم‌های کوچک امروزه تاریخچه استارتاپ های ایرانی را شکل می‌دهد. در ادامه ردپای هر کدام از این بخش‌ها را به طور مجزا بررسی می‌کنیم.
بخش خصوصی
- سال ۱۳۶۴ برای اولین بار شرکتی به نام «تداعی نرم افزار» در ایران شکل گرفت.
- سال ۱۳۸۱ اولین پلتفرم وبلاگ نویسی ایرانی به اسم «پرشین بلاگ» ساخته شد.
- در سال ۱۳۸۳ اولین شبکه اجتماعی ایرانی، یعنی «کلوب» راه‌اندازی شد. متاسفانه این شبکه اجتماعی در سال ۱۴۰۰ به کارش پایان داد.
- سال ۱۳۸۹ اولین اپ استور ایرانی ساخته شد.
- تا سال ۱۳۹۰ دامنه‌هایی که در آن‌ها کلمه «دیجی» وجود داشت، بسیار پرفروش شده بود؛ اما فقط «دیجی کالا» بین آن‌ها باقی ماند. این مقاومت دیجیکالا باعث شد «هولدینگ سرآوا» با سرمایه‌ای چند میلیاردی قسمتی از دیجیکالا را خریداری کند. بعد از فروش این سایت، همه متوجه شدند که کار در فضای استارتاپی ایران می‌تواند بسیار سودآور و جدی باشد.
- در سال ۱۳۹۱ استارتاپ‌های بیشتری شروع به کار کردند و اولین رویداد استارتاپ ویکند برگزار شد.
- در سال ۱۳۹۲ اولین شتاب دهنده استارتاپ ایران تاسیس شد. این شتاب دهنده «دیموند» نام داشت.
- به طور کلی در این مسیر شرکت‌هایی مثل سرآوا، رهنما، شناسا، گروه مپ، آواتک، دیموند و نوپایا به شکل‌گیری استارتاپ های ایرانی کمک زیادی کردند.
بخش حاکمیت (دولت)
- در سال ۱۳۷۲ ایران به اینترنت وصل شد.
- در سال ۱۳۸۱ اولین پارک علم و فناوری ساخته شد.
- قانون تجارت الکترونیک در سال ۱۳۸۲ مدون شد.
- در سال ۱۳۸۴ سازمان نظام صنفی رایانه‌ای ایران شکل گرفت.
- در سال ۱۳۸۷ پلیس فتا فعالیت خودش را به طور رسمی آغاز کرد.
- در سال ۱۳۸۸ مرکز توسعه تجارت الکترونیکی و بعد نماد اعتماد الکترونیکی (اینماد) شکل گرفتند.
- در سال ۱۳۹۳ مرکز شتابدهی نوآوری با هدف حمایت از کارآفرینی تاسیس شد.
نقش آفرینان اکوسیستم استارتاپی چه کسانی بودند؟
بعد از شکل‌گیری اکوسیستم استارتاپی ایران، چندین گروه در این فضا شکل گرفتند و نقش‌آفرینی کردند. اگر می‌خواهید با تاریخچه استارتاپ های ایرانی آشنا شوید، لازم است که این نقش‌آفرینان را هم بشناسید. در ادامه مهم‌ترین گروه‌های نقش‌آفرین در این حوزه را معرفی خواهیم کرد.
- استارتاپ‌ها: کسانی که سعی می‌کنند برای حل یک مشکل راه حل ارائه دهند.
- کاربران: هر استارتاپی تعدادی کاربر دارد؛ اما کاربرهای خوب و فعال کسانی هستند که درباره استارتاپ با دیگران صحبت می‌کنند و استارتاپ را وارد سبک زندگی‌شان می‌کنند.
- رویدادها: رویدادها، رسانه اکوسیستم استارتاپی محسوب می‌شوند. وجود رویدادها برای این اکوسیستم ضروری است؛ زیرا این فضا به ملاقات چهره به چهره نیاز دارد. ارتباط حضوری باعث می‌شود افراد با ارزش‌های یکسان در کنار هم قرار بگیرند، با یکدیگر تعامل داشته باشند و به هم اعتماد کنند.
- شرکت‌های وی سی (Venture Capital): این شرکت‌ها سرمایه‌گذاری‌های پرخطر و جسورانه انجام می‌دهند. ویژگی اصلی این شرکت‌ها در سراسر جهان، ریسک‌پذیری‌شان است. ایران به تنهایی فضای پر ریسکی برای کسب‌وکار است؛ بنابراین شرکت های وی سی ایرانی باید چندین برابر خطرپذیر باشند.
- شتاب دهنده ها: شتاب دهنده ها به استارتاپ‌ها کمک می‌کنند تا توسعه پیدا کنند؛ در مقابل بخشی از سهام آن‌ها را دریافت می‌کنند.
- مشاوران: انوع مختلف مشاوران مثل کوچ‌ها و منتور‌ها تبدیل به حریف تمرینی استارتاپ‌ها می‌شوند تا در مسیر رشد به آن‌ها کمک کنند.
- سرمایه گذاران فرشته: سرمایه گذاران فرشته یا انجل اینوسترها با منابع مالی راکد، روی استارتاپ‌های نوظهور سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ همچنین در زمینه کارآفرینی، تجربیات ارزشمندی دارند که در اختیار استارتاپ‌ها قرار می‌دهند.
- دولت: دولت نقش‌آفرین اصلی اکوسیستم محسوب می‌شود و بسیاری از قوانین را تدوین می‌کند.
- واسطه‌ها و تکنولوژی: تمام گروه‌هایی که ذکر شد بر پلتفرمی استوارند که از واسطه‌ها، تکنولوژی و قوانین ساخته می‌شود.
وضعیت فعلی استارتاپ های ایرانی
از تاریخچه استارتاپ های ایرانی که بگذریم، باید درباره وضعیت فعلی آن‌ها صحبت کنیم. رضا غیابی می‌گوید اکوسیستم استارتاپ ایرانی، در حال حاضر مانند یک نوجوان در دوران شروع بلوغ است. یک نوجوان ۱۲ الی ۱۳ ساله که رفتارهای عجیب و تازه‌ای از او سر می‌زند و می‌خواهد توجه‌ها را جلب کند.
اکوسیستم استارتاپی ایران درست مثل یک نوجوان، ناگهان رشد کرد. در سال ۲۰۱۴ ایران بزرگ‌ترین شاخص رشد GEI را در کل جهان داشت؛ با این وجود استارتاپ های ایرانی هنوز به بلوغ کافی نرسیده‌اند.
با استارتاپ های ایرانی چه کنیم؟
ما بی‌دلیل درباره تاریخچه استارتاپ های ایرانی توضیح ندادیم؛ قطعا باید با مطالعه تاریخ به نتایج هدف‌مندی برسیم. تمام این نکات را گفتیم تا به این نتیجه برسیم که با اکوسیستم استارتاپ های ایرانی چه کنیم؟ عملکرد درست در این فضا چگونه است؟
رضا غیابی می‌گوید استارتاپ های ایرانی در گذشته ارزش‌های خوبی داشتند. متاسفانه این روزها، آن ارزش‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند. در حال حاضر بهترین عملکرد، بازگشت به همان ارزش‌های سابق است. در ادامه چند از این ارزش‌های مهم را مثال می‌زنیم.
خوش‌بینی
در گذشته یکی از بارز‌ترین ویژگی‌های استارتاپ‌ها، خوش‌بینی‌شان بود. متاسفانه این روزها این خوش‌بینی به طرز چشم‌گیری کاهش یافته است. استارتاپ‌ها برای بقا به خوش‌بینی نیاز دارند؛ زیرا عملکرد مغز انسان به‌گونه‌ای است که هنگام بدبینی هیچ خلاقیتی ندارد. استارتاپ‌ها در شرایط فعلی باید نوآوری کنند؛ بنابراین نباید خوش‌بینی‌شان را از دست بدهند.
همکاری
چند سال پیش همکاری و کار تیمی جزو ارزش‌های ابتدایی یک استارتاپ بود. امروزه این ارزش کم‌رنگ شده است و اکثر افراد به درخشش خودشان فکر می‌کنند. این طرز تفکر بسیار اشتباه و آسیب‌زننده است. افراد باید استارتاپ را مانند یک اتوبوس ۴۰ نفره تصور کنند که برای همه جا دارد؛ در نتیجه نباید به خاطر صندلی اول با یکدیگر بجنگند.
کار داوطلبانه
یکی از پدیده‌های ناخوشایند امروز، این است که افراد برای شروع یک پروژه فقط به درآمد آن فکر می‌کنند. چنین طرز تفکری فضای کسب‌وکار را دوباره به سمت بندگی برای مزد می‌برد. با این تفکر دوباره هرکس برای فرد دیگری کار می‌کند و دلیلی برای کارآفرینی باقی نمی‌ماند. برای این که فضای استارتاپی کشور رشد کند، نیاز است همه کمی کار داوطلبانه انجام دهند.
